Poznań - Dzielnica Cesarska

DZIELNICA CESARSKA to nazwa reprezentacyjnych zabudowań w centrum Poznania, powstałych na początku XX wieku. Całość mieści się wzdłuż Alei Niepodległości, między równoległymi ulicami Fredy i Święty Marcin. Z ważniejszych budynków zalicza się do niej: Zamek Cesarski wraz z Ogrodem Zamkowym, Plac i Park Adama Mickiewicza, Teatr Wielki, zwany poznańską operą, budynki należące do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, czyli Collegium Minus i Collegium Maius oraz budynki Dyrekcji Poczty i sąsiadujący z nim Ziemstwa Kredytowego.

Budowa Zamku Cesarskiego

Pomysł zabudowy tej części miasta pojawił się w efekcie zlikwidowania fortyfikacji należących do Twierdzy Poznań, o której więcej na wycieczce 👉po fortecznym Poznaniu. Miasto otulone murami twierdzy nie miało szansy na rozbudowę i rozwój. Dopiero decyzja o jej rozebraniu dała przysłowiowe "światełko w tunelu". Zaprojektowano wówczas monumentalne budynki, które miały podnieść rangę Poznania. W tym celu w 1904 roku powołana została przez cesarza Wilhelma II Hohenzollerna, Królewska Komisja Rozbudowy Poznania. W wyniku jej działań już w sierpniu 1910 roku oddano najważniejszy obiekt budowanej Dzielnicy Cesarskiej, a mianowicie poświęcony cesarzowi Wilhelmowi II, Zamek Cesarski.

Zamek wybudowany został w stylu neoromańskim, który cesarz uważał za najbardziej germański. Co więcej o wielu szczegółach dotyczących budowy i wyposażenia zamku decydował sam Wilhelm II. O pierwotnym wyglądzie zamku, jakże innym od współczesnego, wiemy z zachowanych dokumentów, zdjęć i pocztówek.

Rzucającym się na pierwszy plan elementem zamku była i jest wieża, w której pierwotnie znajdowała się kaplica. 

Część zamkowych pomieszczeń stanowiły apartamenty cesarskie, należące do samego Wilhelma II i jego rodziny. 

Skoro na zamku mieszkał cesarz, to musiała być i sala tronowa. Do dzisiaj zachował się oryginalny, dwuosobowy tron cesarza Wilhelma II.

A dlaczego tron jest dwuosobowy? Tu nawiązano do tradycji średniowiecznej, według której jedno miejsce zajmował cesarz, drugie Bóg.

Do zamku przynależał również ogród, wzorowany swą architekturą na hiszpańskim Dziedzińcu Lwów w Alhambrze. Do dzisiaj możemy podziwiać Fontannę Lwów.

Współcześnie na terenie zamkowych ogrodów znajduje się również Pomnik Ofiar Katynia.

Zamek był siedzibą cesarza do 1918 roku. W grudniu powstańcy zdobyli zamek, po czym przekazano go na jedną z głównych rezydencji polskich prezydentów okresu międzywojennego. Sytuacja zmieniła się w 1939 roku, kiedy to wybuchła II wojna światowa. Wówczas hitlerowski okupant zawłaszczył zamek i co gorsza dokonał przebudowy na potrzeby siedziby Adolfa Hitlera. Najbardziej spektakularnej przebudowy dokonano w zamkowej wieży, w której zlikwidowano kaplicę i urządzono w niej siedzibę wodza. Charakterystyczny balkon na zamkowej wieży to właśnie dawny pokój przywódcy III Rzeszy.

Jeszcze smutniejsze są późniejsze dzieje cesarskiej siedziby. Jak wiele budynków w mieście, tak i zamek mocno ucierpiał podczas II wojny światowej i walk o Poznań. Powojenne, komunistyczne władze chciały wówczas zamek zburzyć. Przecież przypominał o hitlerowskiej okupacji i niewątpliwie związany był z potęgą narodu niemieckiego. Ostatecznie jednak zrezygnowano z tego pomysłu i postanowiono go przebudować. Co najbardziej zauważalne, zrezygnowano z odbudowy wieży w takiej formie, jaką miała, a obniżono ją o jedną trzecią wysokości. Zamkowe wnętrza przebudowano i urządzono w stylu socrealistycznym. Kiedyś był chlubą cesarstwa niemieckiego, teraz stał się monumentalną budowlą przypominającą o sile i potędze ustroju komunistycznego. 

Zamek stał się wówczas Pałacem Kultury, w którym organizowano liczne imprezy ku czci wielkich wodzów zza wschodnich granic. Funkcja kulturalna zamku została utrzymana do dnia dzisiejszego, ze zmienioną w latach dziewięćdziesiątych nazwą na Centrum Kultury Zamek. Działa tu również Kino Pałacowe. Na początku XXI wieku zamek przeszedł renowację zewnętrznych fasad oraz przebudowę Sali Wielkiej.

To co wyniknęło z nieco ponad stuletniej historii Zamku Cesarskiego możemy oglądać w godzinach otwarcia Centrum Kultury Zamek. Budynek jest ogólnodostępny dla zwiedzających, a w jego holu często prezentowane są ciekawe wystawy. Z jednej z takich wystaw, prezentującej historię zamku, pochodzą nasze archiwalne zdjęcia tego niezwykłego miejsca, które prezentujemy w niniejszej wycieczce.

Zamek Cesarski w swojej historii nie ważne, którego zaborcy stawał się chlubą, nierozerwalnie złączony jest z historią Poznania. I tej historii naszego miasta, od jego początków po współczesność, możemy doświadczyć w jego wnętrzach na tablicach wmurowanych w marmurowe ściany zamku.

Zamek posiada również kilka balkonów, z których możemy spojrzeć na sąsiednie budynki Dzielnicy Cesarskiej.

Akademia Muzyczna

Plac Adama Mickiewicza i budynek Collegium Minus

Budynek Dyrekcji Poczty, z tyłu widoczna charakterystyczna
czerwona wieża Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu

Przed zamkiem ustawiono Pomnik Kryptologów. Upamiętnia on trzech polskich matematyków związanych z Uniwersytetem Poznańskim, znanym dziś pod nazwą Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, którzy w czasie II wojny światowej rozszyfrowali niemiecką maszynę szyfrującą, Enigmę.

Naprzeciwko zamku, po drugiej stronie 👉ulicy Święty Marcin, znajduje się budynek Dyrekcji Poczty. Podobnie jak sąsiadujący z nim budynek Ziemstwa Kredytowego, oba otwarte zostały w 1910 roku. 

Spod cesarskiej rezydencji udajemy się na widziany z zamkowego balkonu Plac Adama Mickiewicza. Stanowił on centralny plac nowopowstałej Dzielnicy Cesarskiej. 

Początkowo ustawiono na nim pomnik Żelaznego Kanclerza, znanego ze swego antypolskiego nastawienia, Otto von Bismarcka. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, podobnie jak wszystkie niemieckie pomniki w mieście, ten również zniesiono. W 1932 roku ustawiono pomnik Serca Jezusowego, który miał być wotum narodowym za odzyskaną niepodległość. Długo jednak Poznaniacy nie cieszyli się nowym nabytkiem. Wybuch II wojny światowej w 1939 roku doprowadził do zniszczenia pomnika przez hitlerowców. 

Współczesny wygląd Placu Mickiewicza zawdzięczamy działaniom podjętym w drugiej połowie XX wieku. Wówczas, w roku 1960, umieszczono tu pomnik wieszcza, który stoi do dnia dzisiejszego. Sąsiadują z nim "Poznańskie Krzyże", czyli Pomnik Ofiar Czerwca 1956 ustawiony w 1981 roku.

To tu, na Placu Adama Mickiewicza, 3 czerwca 1997 roku modlił się papież Polak Jan Paweł II, podczas swojej VI pielgrzymki do Ojczyzny. Spełnił tym samym swoje pragnienie z 20 czerwca 1980 roku, kiedy to ówczesne władzy odmówiły mu tej możliwości. Dzisiaj wydarzenie to upamiętnia specjalna tablica ustawiona przed krzyżami.

W ostatnich latach dużo mówiło się o odbudowie Pomnika Serca Jezusowego i ustawieniu go ponownie na Placu Adama Mickiewicza. Pomysł wzbudził wiele kontrowersji i zyskał tylu zwolenników, co przeciwników. Powstała nawet rzeźba Serca Jezusowego, która jednak nie została ustawiona na placu i póki co oczekuje na swoje dalsze losy na terenie Kościoła Najświętszego Serca Jezusa i św. Floriana na poznańskich Jeżycach.

Po drugiej stronie ulicy Henryka Wieniawskiego, łączącej ulicę Święty Marcin z ulicą Fredry, znajduje się kolejny budynek Dzielnicy Cesarskiej. To należący do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu budynek Collegium Minus. Podobnie jak pozostałe obiekty, ten również oddany został w 1910 roku, a powstał jako siedziba Akademii Królewskiej w Poznaniu. Była to pruska uczelnia istniejąca w naszym mieście między 1903, a 1919 rokiem. Współcześnie w budynku Collegium Minus znajduje się Rektorat UAM oraz Aula Uniwersytecka. W ostatnich latach budynek przeszedł remont, odzyskując tym samym dawny blask.

Przed Collegium Minus ustawiono pomnik-ławeczkę pierwszego rektora Uniwersytetu Poznańskiego, profesora Heliodora Święcickiego. Więcej podobnych pomników z Poznania zobaczycie 👉TUTAJ.

Naprzeciwko Collegium Minus, po drugiej stronie ulicy Święty Marcin zlokalizowany jest gmach Akademii Muzycznej im. Ignacego Jana Paderewskiego. Budynek powstał w latach 1910 - 1912 jako Dom Ewangelicki. Pod koniec XX wieku dobudowano do niego Aulę Nova. Przed uczelnią stoi pomnik jej patrona Ignacego Jana Paderewskiego.

Zostawiamy budynki Dzielnicy Cesarskiej usytuowane przy ulicy Święty Marcin i przez Park Adama Mickiewicza ruszamy w kierunku północnym. Nasz kolejny cel widoczny jest z daleka. Idziemy ku pięknemu budynkowi Teatru Wielkiego.

W Parku Adama Mickiewicza znajduje się fontanna, wokół której każdego roku układane są dywany kolorowo kwitnących kwiatów.

Z Parku Adama Mickiewicza wychodzimy na ulicy Fredry przed wybudowanym w 1910 roku gmachem Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki, wówczas zwanego Teatrem Miejskim. Budynek powstał w klasycystycznej formie i miał zastąpić teatr z 👉Placu Wolności, zlokalizowany w budynku Arkadii. Ten przestał spełniać oczekiwania władz pruskich, a budowa Dzielnicy Cesarskiej stała się idealnym pretekstem do budowy nowego gmachu teatru.

Fronton teatru przywodzi na myśl architekturę starożytnego Rzymu. Po bokach schodów znajdują się dwie rzeźby. Po lewej kobieta na lwie, co ma symbolizować Lirykę, po prawej mężczyzna u boku pantery, co z kolei symbolizuje Dramat. Wejście do teatru odbywa się między sześcioma jońskimi kolumnami, na których oparty jest trójkątny tympanon zwieńczony symbolem całego budynku, skrzydlatym koniem, zwanym Pegazem.

Charakterystyczna dla Teatru Wielkiego w Poznaniu jest również widownia, która wybudowana została w postaci amfiteatralnych balkonów. Dzięki temu widzowie cieszą się dużo lepszą widocznością sceny i tego co się na niej rozgrywa. A żeby dzisiaj nikt nie miał wątpliwości w jakim mieście się znajduje, nad sceną umieszczono herb miasta Poznania.

Z wyższych pięter gmachu teatru zyskujemy piękny widok na Park Adama Mickiewicza z usytuowaną centralnie fontanną.

To również możemy z bliska spojrzeć na wspaniałą architekturę budynku. Tych szczegółów z dołu nie zobaczymy.

Wybudowany w czasach pruskich Teatr Miejski przeszedł w ręce Polaków w 1919 roku. Wówczas premierowym spektaklem "Halki" Stanisława Moniuszki zainaugurowano działalność Teatru Wielkiego miasta Poznania.  

Wychodzimy z gmachu "pod Pegazem", jak również bywa nazywana poznańska opera, z powrotem na ulicę Fredry. Teraz udamy się jej śladem w kierunku wschodnim, ku widocznej z daleka wieży Kościoła Najświętszego Zbawiciela.

Przekraczamy Aleję Niepodległości i tuż za nią po lewej stronie mijamy budynek Collegium Maius. Wybudowany nieco wcześniej od swoich sąsiadów, bo już w 1908 roku, pełnił funkcję Komisji Kolonizacyjnej. Jej zadaniem było wykupywanie ziem z rąk polskich i osadzanie na niej rolników niemieckich. Budynek prezentuje styl neobarokowy z elementami neoklasycznymi.

Dzisiaj w budynku Collegium Maius ma swoją siedzibę Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. To również siedziba władz poznańskiego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego. Przed głównym wejściem ustawiono kolejny pomnik-ławeczkę w naszym mieście. Tu zasiada ksiądz profesor Stanisław Kozierowski, współzałożyciel Uniwersytetu Poznańskiego, dziś znanego pod nazwą Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Ruszamy dalej ulicą Fredry. Przecinamy prostopadłą do niej ulicę Tadeusza Kościuszki, za którą dochodzimy do neogotyckiego Kościoła Najświętszego Zbawiciela. Świątynia powstała w latach 60-tych XIX wieku, czyli znacznie wcześniej niż cała Dzielnica Cesarska, i stanowiła jeden z najlepszych przykładów architektury neogotyckiej w ówczesnym państwie pruskim. Do dnia dzisiejszego robi wrażenie strzelistą, wysoką wieżą, która wyraźnie zaznacza się w panoramie miasta.

Naturalną kontynuacją Dzielnicy Cesarskiej jest dzisiejsza Aleja Niepodległości, wytyczona również po wyburzeniu fortecznej zabudowy. To przy niej znajdują się kolejne reprezentacyjne gmachy miasta Poznania, do poznania których już teraz zachęcamy.

👈 Powrót do listy wycieczek po Poznaniu

Przejście do kolejnej wycieczki: Poznań - Aleja Niepodległości 👉

ŹRÓDŁO:

"POZNAŃ przewodnik po zabytkach i historii" - Praca zbiorowa, Wydawnictwo Miejskie, Wydanie I, Poznań 2003